وَلَذِكْرُ اللّٰهِ أَكْبَرُ
Allahı zikr etmək, şübhəsiz ki, ən böyük fəzilətdir! {“Ənkəbut” surəsi, 29/45}
وَاذْكُرُوا اللّٰهَ كَث۪يرًا لَعَلَّكُمْ تُفْلِحُونَ
Allahı çox zikr edin ki, nicat tapıb səadətə qovuşasınız! {“Cumua” surəsi, 62/10}
وَاذْكُرْ رَبَّكَ ف۪ي نَفْسِكَ تَضَرُّعًا وَخ۪يفَةً وَدُونَ الْجَهْرِ مِنَ الْقَوْلِ بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ وَلَا تَكُنْ مِنَ الْغَافِل۪ينَ
Səhər-axşam yalvararaq, qorxaraq, yavaş səslə Rəbbini zikr et və qafillərdən olma! {“Əraf” surəsi, 7/205}
وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ قَبْلَ طُلُوعِ الشَّمْسِ وَقَبْلَ غُرُوبِهَا
Günəş doğmamışdan və batmamışdan əvvəl Rəbbinə şükür edib şəninə təriflər söylə! {“Ta ha” surəsi, 20/130}
وَسَبِّحْ بِحَمْدِ رَبِّكَ بِالْعَشِيِّ وَالْإِبْكَارِ
Axşam-səhər Rəbbini həmd-səna ilə təqdis et və ibadətə davam elə! {“Ğafir” surəsi, 40/55}
ف۪ي بُيُوتٍ أَذِنَ اللّٰهُ أَنْ تُرْفَعَ وَيُذْكَرَ فِيهَا اسْمُهُ يُسَبَّحُ لَهُ فِيهَا بِالْغُدُوِّ وَالْآصَالِ * رِجَالٌ لَا تُلْهِيهِمْ تِجَارَةٌ وَلَا بَيْعٌ عَنْ ذِكْرِ اللِّٰه
(O nura) Allahın tikilib ucaldılmasına və Öz adının zikr edilməsinə izin verdiyi evlərdə (məscidlərdə) qovuşurlar. Orada səhər-axşam Onu təqdis edib şəninə təriflər deyərlər. O kəslər ki, nə ticarət, nə alış-veriş onları Allahı zikr etməkdən, namaz qılmaqdan və zəkat verməkdən yayındırmaz. {“Nur” surəsi, 24/36-37}
إِنَّ الْمُسْلِم۪ينَ وَالْمُسْلِمَاتِ وَالْمُؤْمِن۪ينَ وَالْمُؤْمِنَاتِ وَالْقَانِت۪ينَ وَالْقَانِتَاتِ وَالصَّادِق۪ينَ وَالصَّادِقَاتِ وَالصَّابِر۪ينَ وَالصَّابِرَاتِ وَالْخَاشِع۪ينَ وَالْخَاشِعَاتِ وَالْمُتَصَدِّق۪ينَ وَالْمُتَصَدِّقَاتِ وَالصَّآئِم۪ينَ وَالصَّآئِمَاتِ وَالْحَافِظ۪ينَ فُرُوجَهُمْ وَالْحَافِظَاتِ وَالذَّاكِر۪ينَ اللّٰهَ كَث۪يرًا وَالذَّاكِرَاتِ أَعَدَّ اللّٰهُ لَهُمْ مَغْفِرَةً وَأَجْرًا عَظ۪يمًا
Həqiqətən, Allaha təslim olan (müsəlman) kişilər və qadınlar, iman edən (mömin) kişilər və qadınlar, ibadət və itaət edən kişilər və qadınlar, sadiq kişi və sadiq qadınlar, səbir edən kişilər və səbir edən qadınlar, təvazökar kişilər və təvazökar qadınlar, infaq edən kişilər və infaq edən qadınlar, oruc tutan kişilər və oruc tutan qadınlar, iffətini qoruyan kişilər və iffətini qoruyan qadınlar, Allahı çox zikr edən kişilər və çox zikr edən qadınlar üçün (axirətdə) məğfirət (bağışlanma) və böyük bir mükafat hazırlamışdır! {“Əhzab” surəsi, 33/35}
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ : «كَلِمَتَانِ خَف۪يفَتَانِ عَلَى اللِّسَانِ ثَقيِلَتَانِ فِي الْم۪يزَانِ حَب۪يبَتَانِ إِلَى الرَّحْمٰنِ: سُبْحَانَ اللّٰهِ وَبِحَمْدِهِ، سُبْحَانَ اللّٰهِ الْعَظ۪يمِ»
Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:
“İki kəlmə vardır, dildə rahat, tərəzidə savabı çox ağır və Rahmənə sevimlidir: bunlar “Subhanallahi və bihamdihi subhanallahil-azim” cümlələridir.” [Buxari, Dəavat 65; Müslim, Zikr 31]
Hədisdə verilən təsbeh cümlələrinin məalı: “Sübhansan, ya Rəbb! Həmd və səna hissi ilə Səni təsbeh edirəm. Ey Böyük Allahım! Sən nöqsan sifətlərdən, qüsurdan, şərik və köməkçidən uzaqsan, alisən”.
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ: أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «مَنْ قَالَ لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَر۪يكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ, ف۪ي يَوْمٍ مِئَةَ مَرَّةٍ كَانَتْ لَهُ عَدْلَ عَشْرِ رِقَابٍ وَكُتِبَتْ لَهُ مِائَةُ حَسَنَةٍ وَمُحِيَتْ عَنْهُ مِئَةُ سَيِّئَةٍ وَكَانَتْ لَهُ حِرْزًا مِنَ الشَّيْطَانِ يَوْمَهُ ذٰلِكَ حَتّٰى يُمْسِيَ، وَلَمْ يَأْتِ أَحَدٌ بِأَفْضَلَ مِمَّا جَاءَ بِهِ إِلَّا رَجُلٌ عَمِلَ أَكْثَرَ مِنْهُ» وَقَالَ: «مَنْ قَالَ سُبْحَانَ اللّٰهِ وَبِحَمْدِهِ, ف۪ي يَوْمٍ مِئَةَ مَرَّةٍ، حُطَّتْ خَطَايَاهُ وَإِنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ»
Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:
“Hər gün yüz dəfə “Lə iləhə illəllah vahdəhu lə şərikə ləh, ləhul-mulku və ləhul-həmdu və huvə alə kulli şeyin qadir (Allahdan başqa ilah yoxdur, yalnız O, vardır. Onun tayı-bərabəri və şəriki də yoxdur. O, mülkün həqiqi sahibidir və əzəldən əbədədək bütün həmdlər Ona məxsusdur. O (c.c.), hər şeyə qadirdir)” deyənə on kölə azad etməyin savabı verilir, yüz illik mükafat yazılır və onun yüz günahı silinir. Bundan əlavə, bunu dediyi gün axşama qədər şeytanın şərindən də hifz edilir. Heç kim bundan yaxşı zikr və ya dua edə bilməz. Ancaq bunu həmin adamdan daha çox oxuyan və ya təkrar edən istisna (bu təqdirdə həmin zikr və ya duanı daha çox oxuyan üstün olar). Yenə bir adam gündə yüz dəfə: “Subhanallahi və bihamdihi (Allahı təsbeh və Ona həmd edirəm)” deyə təsbeh və təhmid edərsə, günahları (qul haqqı sayılanlar istisna olmaqla) dəniz köpüyü qədər olsa, hamısı silinib bağışlanar”. [Buxari, Dəavat 64, 65; Müslim, Zikr 28]
عَنْ أَب۪ي أَيُّوبَ الْأَنْصَارِيِّ عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: « مَنْ قَالَ لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَر۪يكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ، عَشْرَ مَرَّاتٍ كَانَ كَمَنْ أَعْتَقَ أَرْبَعَةَ أَنْفُسٍ مِنْ وَلَدِ إِسْمَاع۪يلَ»
Əbu Əyyub əl-Ənsari (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:
“Hər kim on dəfə “Lə ilahə illallah vahdəhu lə şərikə ləh, ləhul-mulku və ləhul-həmdu və huvə alə kulli şeyin qadir (Allahdan başqa ilah yoxdur, yalnız O, vardır. Onun tayı-bərabəri və şəriki yoxdur. O, mülkün həqiqi sahibidir və əzəldən əbədədək bütün həmdlər Ona məxsusdur. O (c.c.), hər şeyə qadirdir)” zikrini oxuyarsa, Həzrəti İsmailin (ə.s.) nəslindən dörd nəfəri azad etmiş kimi əcir və mükafat əldə edər”. [Buxari, Dəavat 64; Müslim, Zikr 30]
عَنْ ثَوْبَانَ قَالَ: كَانَ رَسُولُ اللّٰهِ إِذَا انْصَرَفَ مِنْ صَلَاتِهِ اِسْتَغْفَرَ ثَلَاثًا وَقَالَ: «اَللّٰهُمَّ أَنْتَ السَّلَامُ وَمِنْكَ السَّلَامُ، تَبَارَكْتَ يَاذَا الْجَلَالِ وَالْإِكْرَامِ»
Hz. Səvban (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) namazı qurtarıb salam verəndən sonra üç dəfə “əstəğfirullah” deyə tövbə edər və bu duanı oxuyardı: “Allahummə əntəs-sələm və minkəs-sələm təbəraktə ya zəl-cələli vəl ikram (Allahım! Sənin əsmai-hüsnandan biri də Salamdır. Sən nicat və əmin-amanlıq mənbəyisən. Ey Cəlal və Kərəm sahibi Rəbbim! Sən necə də Ucasan, necə Mütəalsan (Alisən))”. [Müslim, Məsacid 135]
عَنِ الْمُغ۪يرَةِ بْنِ شُعْبَةَ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ كَانَ إِذَا فَرَغَ مِنَ الصَّلَاةِ وَسَلَّمَ قَالَ: « لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَر۪يكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ. اَللّٰهُمَّ لَا مَانِعَ لِمَا أَعْطَيْتَ وَلَا مُعْطِيَ لِمَا مَنَعْتَ وَلَا يَنْفَعُ ذَا الْجَدِّ مِنْكَ الْجَدُّ»
Muğirə ibn Şubə (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) namazını qurtarandan sonra belə dua edərdi: “Lə iləhə illəllah vahdəhu lə şərikə ləh, ləhul-mulku və ləhulhəmdu və huvə alə kulli şeyin qadir. Allahummə lə mənia li mə ateytə və lə mutiyə li mə mənatə və lə yənfəu zəl-cəddi minkəl-cədd”. [Buxari, Dəavat 18; Müslim, Məsacid 137]
Duanın məalı: Allahdan başqa ilah yoxdur, yalnız O, vardır. Onun tayı-bərabəri və şəriki yoxdur. O, mülkün həqiqi sahibidir və əzəldən əbədədək bütün həmdlər Ona məxsusdur. O (c.c.), hər şeyə qadirdir. Allahım, Sənin ehsanına heç bir şey mane ola bilməz. Sənin vermədiyini də heç kəs lütf edə bilməz. Sən istəməsən, heç bir sərvət sahibinə fayda verə bilməz. Sərvət, var-dövlət Səndəndir”.
عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ الزُّبَيْرِ أَنَّهُ كَانَ يَقُولُ دُبُرَ كُلِّ صَلَاةٍ ح۪ينَ يُسَلِّمُ: لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَر۪يكَ لَهُ، لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ. لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّٰهِ، لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَلَا نَعْبُدُ إِلَّا إِيَّاهُ، لَهُ النِّعْمَةُ وَلَهُ الْفَضْلُ وَلَهُ الثَّنَاءُ الْحَسَنُ، لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ مُخْلِص۪ينَ لَهُ الدّ۪ينَ وَلَوْ كَرِهَ الْكَافِرُونَ.
قَالَ ابْنُ الزُّبَيْرِ: وَكَانَ رَسُولُ اللّٰهِ يُهَلِّلُ بِهِنَّ دُبُرَ كُلِّ صَلَاةٍ مَكْتُوبَةٍ.
Abdullah ibn Zubeyr (r.anhumə) namaz qılıb salam verdikdən sonra belə zikr edərdi:
“Lə iləhə illəllah vahdəhu lə şərikə ləh, ləhul-mulku və ləhul-həmdu və huvə alə kulli şeyin qadir; Lə havlə və lə quvvətə illə billəh; lə iləhə illəllahu və lə nəbudu illə iyyəh; ləhun-nimətu və ləhul-fadlu və ləhus-sənəul-hasən; lə iləhə illəllahu muxlisinə ləhud-dinə və ləv kərihəlkəfirun”.
Abdullah ibn Zubeyrin (r.anhumə) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) hər fərz namazdan sonra bu şəkildə təhlil və təsbeh edərmiş. [Müslim, Məsacid 139]
Duanın məalı: “Allahdan başqa ilah yoxdur, yalnız O, vardır. Onun tayı-bərabəri və şəriki yoxdur. O, mülkün həqiqi sahibidir və əzəldən əbədədək bütün həmdlər Ona məxsusdur. O (c.c.), hər şeyə qadirdir. Həqiqi güc və qüvvət sahibi yalnız Allahdır. Güc və qüvvətə sahib olmaq yalnız Allahın lütf və ehsanı ilədir. Munimi-Həqiqi Odur, bütün kamil vəsflər Ona aiddir və ən gözəl mədh və sənalara O, layiqdir. Kafirlər xoşlamasalar da, dini yalnız Allaha məxsus sayır və ürəkdən “Allahdan başqa ilah yoxdur” deyirik.
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ عَنْ رَسُولِ اللّٰه قَالَ: «مَنْ سَبَّحَ اللّٰهَ ف۪ي دُبُرِ كُلِّ صَلَاةٍ ثَلَاثًا وَثَلَاث۪ينَ وَحَمِدَ اللّٰهَ ثَلَاثًا وَثَلَاث۪ينَ وَكَبَّرَ اللّٰهَ ثَلَاثًا وَثَلَاث۪ينَ وَقَالَ تَمَامَ المِئَةِ: لَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَحْدَهُ لَا شَر۪يكَ لَهُ لَهُ الْمُلْكُ وَلَهُ الْحَمْدُ وَهُوَ عَلٰى كُلِّ شَيْءٍ قَد۪يرٌ، غُفِرَتْ خَطَايَاهُ وَإِنْ كَانَتْ مِثْلَ زَبَدِ الْبَحْرِ»
Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:
“Kim namazdan sonra otuz üç dəfə “Subhanallah”, otuz üç dəfə “Əlhamdulilləh”, otuz üç dəfə də “Allahu Əkbər” deyib yüzüncünü “Lə ilahə illallah vahdəhu lə şərikə ləh, ləhul-mulku və ləhul-hamdu və huvə alə kulli şeyin qadir (Allahdan başqa ilah yoxdur, yalnız O, vardır. Onun tayı-bərabəri və şəriki yoxdur. O, mülkün həqiqi sahibidir və əzəldən əbədədək bütün həmdlər Ona məxsusdur. O (c.c.), hər şeyə qadirdir)” duası ilə tamamlayarsa, günahları dəniz köpüyü qədər çox olsa da, bağışlanar”. [Müslim, Məsacid 146]
عَنْ سَعْدِ بْنِ أَب۪ي وَقَّاصٍ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ كَانَ يَتَعَوَّذُ دُبُرَ الصَّلَوَاتِ بِهٰؤُلَاءِ الْكَلِمَاتِ: «اَللّٰهُمَّ إِنّ۪ي أَعُوذُ بِكَ مِنَ الْجُبْنِ وَالْبُخْلِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ أَنْ أُرَدَّ إِلٰى أَرْذَلِ الْعُمُرِ وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الدُّنْيَا
وَأَعُوذُ بِكَ مِنْ فِتْنَةِ الْقَبْر»
Sad ibn Əbi Vaqqas (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) namazlarının ardınca bu duanı oxuyaraq Allaha sığınardı: “Allahummə inni əuzu bikə minəl-cubni vəl-buxli və əuzu bikə min ən əraddə ilə ərzəlil-umuri və əuzu bikə min fitnətid-dunyə və əuzu bikə min fitnətil-qabri”. [Buxari, Dəavat 37]
Duanın məalı: “Allahım! Qorxaqlıqdan və xəsislikdən Sənə sığınıram. Ömrün ən dözülməz çağından (qocalıb xərifləməkdən) Sənə sığınıram. Dünya fitnəsindən Sənə sığınıram. Qəbir fitnəsindən (imtahan və əzabından) yenə Sənə sığınıram”.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «فَأَمَّا الرُّكُوعُ فَعَظِّمُوا فِيهِ الرَّبَّ وَأَمَّا السُّجُودُ فَاجْتَهِدُوا فِي الدُّعَاءِ فَقَمِنٌ أَنْ يُسْتَجَابَ لَكُمْ»
İbn Abbasın (r.anhumə) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurur:
“Rükuda (“Subhanə rabbiyəl-azim” deməklə) Rəbbinizə təzim edin! Səcdədə isə daha çox dua etməyə çalışın, çünki səcdədə edilən dualar qəbul olunmağa daha layiqdir”. [Müslim, Salat 207]
عَنْ أَب۪ي ذَرٍّ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «يُصْبِحُ عَلٰى كُلِّ سُلَامٰى مِنْ أَحَدِكُمْ صَدَقَةٌ: فَكُلُّ تَسْب۪يحَةٍ صَدَقَةٌ وَكُلُّ تَحْم۪يدَةٍ صَدَقَةٌ وَكُلُّ تَهْل۪يلَةٍ صَدَقَةٌ وَكُلُّ تَكْب۪يرَةٍ صَدَقَةٌ وَأَمْرٌ بِالْمَعْرُوفِ صَدَقَةٌ وَنَهْيٌ عَنِ الْمُنْكَرِ صَدَقَةٌ. وَيُجْزِيءُ مِنْ ذٰلِكَ رَكْعَتَانِ يَرْكَعُهُمَا مِنَ الضُّحٰى»
Əbu Zərr (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:
“Hər kəs səhər erkəndən günə başlayan hər bir oynağı üçün Allaha şükür niyyəti ilə bir sədəqə verməlidir. Gün kimi aydındır ki, buna gücünüz çatmaz. Amma hər təsbeh (“Subhanallah” demək) bir sədəqə, hər təhmid (“Əlhamdulilləh” demək) bir sədəqə, hər təhlil (“Lə iləhə illəllah” demək) bir sədəqə, yaxşılığı tövsiyə edib təşviq etmək bir sədəqə, pis işlərdən çəkindirib ona nifrət etdirmək də bir sədəqədir. Bunu da edə bilmirsinizsə, heç olmasa, quşluq vaxtı iki rükət namaz qılın ki, şükür etməkdə aciz olduğunuz o nemətlərə müqabil olan sədəqələrin yerini tutsun”. [Müslim, Salatul-Müsafirin 84, Zəkat 56]
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «يَقُولُ اللّٰه تَعَالٰى: أَنَا عِنْدَ ظَنِّ عَبْد۪ي بِي، وَأَنَا مَعَهُ إِذَا ذَكَرَنيِ، فَإِنْ ذَكَرَن۪ي ف۪ي نَفْسِهِ ذَكَرْتُهُ ف۪ي نَفْسِي، وَإِنْ ذَكَرَن۪ي ف۪ي مَلَإٍ، ذَكَرْتُهُ ف۪ي مَلَإٍ خَيْرٍ مِنْهُمْ»
Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) bir qüdsi hədisdə Uca Allahın belə buyurduğunu bildirmişdir:
“Mənim qulumla müamilə (davranış) və rəftarım onun Mənim haqqımda zənnindən (düşüncəsindən) asılıdır. Məni xatırlayıb zikr edərsə, onunla bərabər olaram. Əgər Məni ürəyində və ya təklikdə xatırlayıb anarsa, Mən də onu bu şəkildə yad edərəm. Əgər Məni bir topluluq (camaat) arasında xatırlayıb zikr edərsə, Mən də onu daha xeyirli bir topluluq (camaat) içində yad edərəm”. [Buxari, Tövhid 15; Müslim, Zikr 2]
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ : «سَبَقَ الْمُفَرِّدُونَ» قَالُوا: وَمَا الْمُفَرِّدُونَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ؟ قَالَ: «الذَّاكِرُونَ اللّٰهَ كَث۪يرًا وَالذَّاكِرَاتُ».
Əbu Hureyrə (r.a.) rəvayət edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Müfərridlər irəli keçdi,” – buyurdu. Səhabələr: “Müfərridlər nə deməkdir, ey Allahın Rəsulu?” – deyə soruşdular. “Allahı zikr etməyi sevən kişi və qadınlar,” – buyurdu. [Müslim, Zikr 4]
عَنْ عَبْدِ اللّٰهِ بْنِ بُسْرٍ أَنَّ رَجُلاً قَالَ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ إِنَّ شَرَائِعَ الْإِسْلَامِ قَدْ كَثُرَتْ عَلَيَّ، فَأَخْبِرْن۪ي بِشَيْءٍ أَتَشَبَّثُ بِهِ، قَالَ: «لَا يَزَالُ لِسَانُكَ رَطْبًا مِنْ ذِكْرِ اللّٰهِ».
Abdullah ibn Busr (r.a.) nəql edir:
“Bir nəfər Peyğəmbərimizə (s.ə.s.): “Ya Rəsulallah! İslamın fərzlərindən artıq olan nafilələri mənə görə xeyli çoxaldı. Həmin nafilə ibadətləri yerinə yetirməyə gücüm çatmır. Ona görə də mənə elə asan bir şeyi tövsiyə et ki, ondan möhkəm-möhkəm yapışım və çoxlu savab qazanım,” – deyə nəsihət istədi. Allah Rəsulu (s.ə.s.) bu şəxsin istəyinə belə cavab verdi: “Dilin Allahı daim zikr etməklə yaş (səmərəli, faydalı) olsun”. [Tirmizi, Dəavat 4]
عَنِ ابْنِ مَسْعُودٍ قَالَ: قَالَ رسُولُ اللّٰهِ « لَق۪يتُ إِبْرَاه۪يمَ لَيْلَةَ أُسْرِيَ ب۪ي فَقَالَ: يَا مُحَمَّدُ أَقْرِيءْ أُمَّتَكَ مِنِّي السَّلَامَ وَأَخْبِرْهُمْ أَنَّ الْجَنَّةَ طَيِّبَةُ التُّرْبَةِ، عَذْبَةُ الْمَاءِ وَأَنَّهَا ق۪يعَانٌ وَأَنَّ غِرَاسَهَا: سُبْحَانَ اللّٰهِ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ وَلَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ وَاللّٰهُ أَكْبَرُ ».
İbn Məsud (r.a.) Allah Rəsulunun (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:
“İsra və ya Merac gecəsi İbrahimə (ə.s.) rast gəldim. Mənə: “Ya Məhəmməd! Ümmətinə məndən salam apar. Onlara Cənnət torpağının müşk kimi ətrini, suyunun qeyri-adi dadını, ərazisinin ucsuz-bucaqsız ovalar kimi dümdüz və geniş olduğunu xəbər ver və bu gözəl torpaqların yaşıllaşıb hər cür gözəl məhsul verməsinin də “Subhanallahi vəl hamdulilləhi və lə iləhə illəllah vallahu əkbər” deməkdən asılı olduğunu müjdələ”. [Tirmizi, Dəavat 59]
عَنْ سَعْدِ بْنِ أَب۪ي وَقَّاصٍ أَنَّهُ دَخَلَ مَعَ رَسُولِ اللّٰهِ عَلَى امْرَأَةٍ وَبَيْنَ يَدَيْهَا نَوًى أَوْ حَصًى تُسَبِّحُ بِهِ فَقَالَ: «أُخْبِرُكِ بِمَا هُوَ أَيْسَرُ عَلَيْكِ مِنْ هٰذَا أَوْ أَفْضَلُ» فَقَالَ: «سُبْحَانَ اللّٰهِ عَدَدَ مَا خَلَقَ فِي السَّمَاءِ وَسُبْحَانَ اللّٰهِ عَدَدَ مَا خَلَقَ فِي الْأَرْضِ، وَسُبْحَانَ اللّٰهِ عَدَدَ مَا بَيْنَ ذٰلِكَ وَسُبْحَانَ اللّٰهِ عَدَدَ مَا هُوَ خَالِقٌ. وَاللّٰهُ أَكْبَرُ مِثْلَ ذٰلِكَ وَالْحَمْدُ لِلّٰهِ مِثْلَ ذٰلِكَ وَلَا إِلٰهَ إِلَّا اللّٰهُ مِثْلَ ذٰلِكَ وَلَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّٰهِ مِثْلَ ذٰلِكَ»
Sad ibn Əbi Vaqqas (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) ilə birlikdə xurma çəyirdəkləri və ya çınqıl daşları ilə təsbeh çəkən bir qadının yanına getmişdik. Bunu görən Peyğəmbərimiz (s.ə.s.) qadına belə dedi: “Sənə belə əziyyətlə təsbeh çəkməkdən daha asan, daha üstün dua və təsbeh cümlələri öyrədəcəyəm; “Subhanallah adədə mə xaləqa fis-səməi və subhanallah adədə mə xaləqa fil-ard və Subhanallah adədə mə beynə zəlikə və subhanallah adədə mə huvə xaliq”. Bunu oxuduqdan sonra da duada olan “Subhanallah” sözünün yerinə bir dəfə “Allahu Əkbər”, bir dəfə “Əlhamdulilləh”, bir dəfə “Lə iləhə illəllah” və bir dəfə də “Lə havlə və lə quvvətə illə billəh” ifadələrini qoyaraq oxu” (beləcə beş dəfə oxunmuş olur)”. [Tirmizi, Dəavat 113]
Duanın məalı: “Mən Allahı Şanına yaraşmayan xüsusiyyətlərdən Onun səmada olan məxluqatının sayı qədər təsbeh və tənzih edirəm. Mən Onu Şanına yaraşmayan sifətlərdən dünyada olan məxluqatının sayı qədər təsbeh və tənzih edirəm. Mən Allahı Şanına yaraşmayan sifətlərdən səma ilə yer arasında olan məxluqatının sayı qədər təsbeh və tənzih edirəm. Mən Onu Şanına yaraşmayan cəhətlərdən əzəldən əbədə qədər yaratdığı və yaradacağı məxluqatın sayı qədər təsbeh və tənzih edirəm”.
İzah: Bu məal Subhanallah ifadəsi olan ilk duanın məalıdır. “Subhanallah” ifadəsinin əvəzinə göstərilən sözlər işlənəndə məna da nisbətən dəyişir. Yəni hər dəfə yeni məna qazanır.
عَنْ أَب۪ي مُوسٰى قَالَ: قَالَ ل۪ي رَسُولُ اللّٰهِ : «أَلَا أَدُلُّكَ عَلٰى كَنْزٍ مِنْ كُنُوزِ الْجَنَّةِ؟» فَقُلْتُ: بَلٰى يَا رَسُولَ اللّٰهِ، قَالَ: «لَا حَوْلَ وَلَا قُوَّةَ إِلَّا بِاللّٰهِ»
Əbu Musa (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.): “Cənnət xəzinələrindən birinin nə olduğunu sənə deyim?” – deyə mənə iltifat göstərdi. Mən də: “Əlbəttə, ya Rəsulallah!” – deyə məmnunluğumu bildirdim. Buyurdu: “O xəzinə “Lə havlə və lə quvvətə illə billəh” zikridir”. [Buxari, Dəavat 50; Müslim, Zikr 44]
Zikrin məalı: “Həqiqi güc və qüvvət sahibi yalnız Allahdır; güc və qüvvətə sahib olmaq yalnız Allahın lütfü və ehsanı ilə mümkündür”.
عَنِ ابْنِ عَبَّاسٍ عَنِ النَّبِيِّ قَالَ : «لَوْ أَنَّ أَحَدَكُمْ إِذَا أَتٰى أَهْلَهُ قَالَ:بِسْمِ اللَّهِ اَللَّهُمَّ جَنِّبْنَا الشَّيْطَانَ وَجَنِّبِ الشَّيْطَانَ مَارَزَقْتَنَا فَقُض۪ي بَيْنَهُمَا وَلَدٌ لَمْ يَضُرَّهُ»
İbn Abbas (r.anhumə) demişdir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurdu: “Kim zövcəsinə yaxınlıq etmək istəyəndə “Bismilləh, Allahım, bizi şeytandan və şeytanı da bizə göz aydınlığı olaraq verəcəyin övladdan uzaq elə!” deyə dua edər və bu yaxınlıqdan uşaq dünyaya gələrsə, doğulan uşağa şeytan təsir edib zərər verə bilməz”. [Buxari, Nikah 66, Dəavat 54; Müslim, Nikah 116]
عَنْ حُذَيْفَةَ وَأَب۪ي ذَرٍّ قَالَا: كَانَ رَسُولُ اللّٰهِ إِذَا أَوَى إِلٰى فِرَاشِهِ قَالَ: «بِاسْمِكَ اللّٰهُمَّ أَحْيَا وَأَمُوتُ» وَإِذَا اسْتَيْقَظَ قَالَ: «اَلْحَمْدُ لِلّٰهِ الَّذ۪ي أَحْيَانَا بَعْدَ مَا أَمَاتَنَا وَإِلَيْهِ النُّشُورُ».
Huzeyfə və Əbu Zərr (r.anhumə) demişdir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) yatağına girəndə “Allahım! (Ölümün qardaşı olan yuxuya gedərkən) Sənin adınla ölür (yatır), Sənin adınla dirilirəm (oyanıram)” duasını edərdi. Oyananda isə belə dua edərdi: “Bizi öldürdükdən sonra (ölümün kiçik qardaşı olan yuxunu daddırdıqdan) sonra dirildən (yenidən həyata qaytaran) Allaha həmd olsun. (O biri aləmdə) Axirət sabahında yenə Ona oyanacaq (və dönəcəyik),” – deyərdi”. [Tirmizi, Dəavat 28]
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ قَالَ: قَالَ رَسُولُ اللّٰهِ : «إِنَّ لِلّٰهِ تَعَالٰى مَلَائِكَةً يَطُوفُونَ فِي الطُّرُقِ يَلْتَمِسُونَ أَهْلَ الذِّكْرِ فَإِذَا وَجَدُوا قَوْمًا يَذْكُرُونَ اللّٰهَ ، تَنَادَوْا: هَلُمُّوا إِلٰى حَاجَتِكُمْ فَيَحُفُّونَهُم بِأَجْنِحَتِهِمْ إِلَى السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَيَسْأَلُهُمْ رَبُّهُم وَهُوَ أَعْلَمُ: مَا يَقُولُ عِبَادِي؟ قَالَ: يَقُولُونَ: يُسَبِّحُونَكَ وَيُكَبِّرُونَكَ وَيُحَمِّدُونَكَ وَيُمَجِّدُونَكَ فَيَقُولُ: هَلْ رَأَوْنِي؟ فَيَقُولُونَ: لَا وَاللّٰهِ مَا رَأَوْكَ فَيَقُولُ: كَيْفَ لَوْ رَأَوْنِي؟ قَالَ: يَقُولُونَ لَوْ رَأَوْكَ كَانُوا أَشَدَّ لَكَ عِبَادَةً وَأَشَدَّ لَكَ تَمْج۪يدًا وَأَكثَرَ لَكَ تَسْب۪يحًا. فَيَقُولُ: فَمَاذَا يَسْأَلُونَ؟ قَالَ: يَقُولُونَ: يَسْأَلُونَكَ الْجَنَّةَ. قَالَ: يَقُولُ: وَهَلْ رَأَوْهَا؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لَا وَاللّٰهِ يَارَبِّ مَا رَأَوْهَا. قَالَ: يَقُولُ: فَكَيْفَ لَوْ رَأَوْهَا ؟، قَالَ: يَقُولُونَ: لَوْ أَنَّهُمْ رَأَوْهَا كَانُوا أَشَدَّ عَلَيْهَا حِرْصًا وَأَشَدَّ لَهَا طَلَبًا وَأَعْظَمَ فِيهَا رَغْبَةً. قَالَ: فَمِمَّ يَتَعَوَّذُونَ؟ قَالَ: يَقُولُونَ يَتَعَوَّذُونَ مِنَ النَّارِ، قَالَ: فَيَقُولُ: وَهَلْ رَأَوْهَا؟ قَالَ: يَقُولُونَ: لَا وَاللّٰهِ مَا رَأَوْهَا. فَيَقُولُ: كَيْفَ لَوْ رَأَوْهَا ؟، قَالَ: يَقُولُونَ: لَوْ رَأَوْهَا كَانُوا أَشَدَّ مِنْهَا فِرَارًا وَأَشَدَّ لَهَا مَخَافَةً. قَالَ: فَيَقُولُ: فَأُشْهِدُكُمْ أَنّ۪ي قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ، قَالَ: يَقُولُ مَلَكٌ مِنَ الْمَلَائِكَةِ: فِيهِمْ فُلَانٌ لَيْسَ مِنْهُمْ، إِنَّمَا جَاءَ لِحَاجَةٍ، قَالَ: هُمُ الْجُلَسَاءُ لَا يَشْقٰى بِهِمْ جَل۪يسُهُمْ»
وَف۪ي رِوَايَةٍ لِمُسْلِمٍ عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: «إِنَّ لِلّٰهِ مَلَائِكَةً سَيَّارَةً فُضَلَاءَ يَتَتَبَّعُونَ مَجَالِسَ الذِّكْرِ فَإِذَا وَجَدُوا مَجْلِسًا فِيهِ ذِكْرٌ، قَعَدُوا مَعَهُمْ وَحَفَّ بَعْضُهُمْ بَعْضًا بِأَجْنِحَتِهِم حَتّٰى يَمْلَأُوا مَا بَيْنَهُمْ وَبَيْنَ السَّمَاءِ الدُّنْيَا فَإِذَا تَفَرَّقُوا عَرَجُوا وَصَعِدُوا إِلَى السَّمَاءِ فَيَسْأَلُهُمُ اللّٰهُ وَهُوَ أَعْلَمُ: مِنْ أَيْنَ جِئْتُمْ؟ فَيَقُولُونَ: جِئْنَا مِنْ عِنْدِ عِبَادٍ لَكَ فِي الْأَرْضِ: يُسَبِّحُونَكَ وَيُكَبِّرُونَكَ وَيُهَلِّلُونَكَ وَيَحْمَدُونَكَ وَيَسْأَلُونَكَ. قَالَ: وَمَاذَا يَسْأَلُونِي؟ قَالُوا: يَسْأَلُونَكَ جَنَّتَكَ. قَالَ: وَهَلْ رَأَوْا جَنَّتِي؟ قَالُوا: لَا، أَيْ رَبِّ: قَالَ: فَكَيْفَ لَوْ رَأَوْا جَنَّتِي؟ قَالُوا: وَيَسْتَج۪يرُونَكَ قَالَ: وَمِمَّ يَسْتَج۪يرُونِي؟ قَالُوا: مِنْ نَارِكَ يَا رَبِّ. قَالَ: وَهَلْ رَأَوْا نَارِي؟ قَالُوا: لَا، قَالَ: فَكَيْفَ لَوْ رَأَوْا نَارِي؟، قَالُوا: وَيَسْتَغْفِرُونَكَ فَيَقُولُ: قَدْ غَفَرْتُ لَهُمْ وَأَعْطَيْتُهُمْ مَا سَأَلُوا وَأَجَرْتُهُمْ مِمَّا اسْتَجَارُوا. قَالَ: فَيَقُولُونَ: رَبِّ فِيهمْ فُلَانٌ عَبْدٌ خَطَّاءٌ إِنَّمَا مَرَّ فَجَلَسَ مَعَهُمْ فَيَقُولُ: وَلَهُ غَفَرْتُ، هُمُ الْقَوْمُ لَا يَشْقٰى بِهِمْ جَل۪يسُهُمْ»
Əbu Hureyrə (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulu (s.ə.s.) buyurdu: “Allahın “Tavvafun” adlı mələkləri var, bunlar insanların gəzib-dolaşdığı yerlərdə gəzir və zikr əhlini axtarıb-araşdırırlar. Belə bir camaata rast gəldikdə: “Gəlin! Gəlin! Axtardığınız adamlar buradadır!” – deyə bir-birini çağırırlar. Bu zikr əhlinin üstünə qanadları ilə səmaya qədər kölgə salır və onları dövrəyə alırlar. Allah (c.c.) mütləq elmi ilə hər şeyi bildiyi halda mələklərindən soruşur:
– Qullarım nə deyirlər?
Mələklər:
– Ya Rəbb, Səni təsbeh, təkbir, təhmid və təmcid* edirlər. (Yəni “Subhanallah”, “Əlhəmdulilləh” və “Allahu Əkbər” kimi ifadələrlə Sənə təzim edirlər. Onlar Sənin qüsursuzluğunu və nöqsan cəhətlərdən uzaq olduğunu düşünəndə qəlbən “Subhanallah”, bu qədər nemətlər lütf etməyinin müqabilində “Əlhamdulilləh”, zahiri və batini dəlillərlə əzəmət və böyüklüyünü müşahidə edərkən isə heyrətlə “Allahu Əkbər” deyir və zikr edirlər”) deyirlər.
(Sonra Uca Allahla mələklər arasında bu mükalimə olur:)
– Yaxşı, onlar məni görüblər?
– Xeyr, vallah, Səni görməyiblər.
– Əgər görsəydilər?
– Əgər Səni görsəydilər, Sənə daha çox ibadət edər, Sənə təzim və Səni təsbeh edərdilər (yəni bunları dəlicəsinə və olduqca şövqlə deyərdilər).
– Qullarım nə istəyirlər?
– Səndən Cənnətini istəyirlər.
– Yaxşı, onu görüblərmi?
– Xeyr, ya Rəbbi! Vallah, onlar Cənnəti görməyiblər.
– Əgər görsəydilər?
– Əgər Cənnəti görsəydilər, onu daha israrla istəyər, ora getmək üçün əllərindən gələni edərdilər.
– Onları nədən qorumağımı istəyirlər?
– Cəhənnəmindən.
– Yaxşı, onu görüblərmi?
– Xeyr, ya Rəbbi! Vallah, onlar Cəhənnəmi görməyiblər.
– Əgər görsəydilər?
– Əlbəttə, ondan daha bərk qaçar və qorunmaq üçün daha çox yalvarardılar.
Mələklərin bu cavablarından sonra Uca Allah:
– Mələklərim, siz də şahid olun, Mən onların hamısını bağışladım, – buyurar.
Bu vaxt mələklərdən biri soruşur: “Ya Rəbbi! Onların biri bu məclisə başqa iş üçün gəlmişdi, niyyəti zikr deyildi”. Uca Allah buna baxmayaraq, belə fərman edir:
– O məclisdə oturanlar elə kamil insanlardır ki, onların arasında olan (nemətimdən) qismətsiz və bədbəxt olmaz”. [Buxari, Dəavat 66]
Hədisin digər rəvayəti belədir:
“Uca Allahın o qədər mələyi arasında yalnız zikr məclislərini müəyyən etmək üçün gəzib-dolaşan səyyar mələkləri var. Onlar belə bir məclisə rast gələndə oraya axın edər və həmin insanlarla birlikdə oturarlar. O qədər mələk gəlir ki, nə məclis əhli arasında, nə də səmaya qədər bircə boşluq belə qalmır, qanadları ilə bir-birilərini əhatə edirlər. Məclis sona çatıb dağılışanda onlar da səmaya aləmlərin Rəbbinin hüzuruna yüksəlirlər. Hər şeyin əslini bilən Allah-Təala:
– Haradan gəlirsiniz? – deyə onlardan soruşur. Onlar da:
– Sənin bəzi möhtərəm qullarının yanından gəlirik. Onlar “Subhanallah” deyə Səni təsbeh edir, “Allahu Əkbər” deyə Sənə təzim edir, “Lə iləhə illəllah” təhlilləri ilə tövhidi hayqırır, “Əlhamdulilləh” zikrləri ilə də əzəldən əbədə bütün həmdlərin Sənə layiq olduğunu elan edir və əzəmətin qarşısında baş əyərək, Sənin gücünün hər şeyə yetdiyini dərk edərək və bu düşüncə ilə əl açaraq Sənə yalvarırlar.
(Uca Allahla mələklərin mükaliməsi belə davam edir:)
– Məndən nə istəyirlər?
– Cənnətini.
– Bəs, Cənnətimi görüblərmi?
– Xeyr, ya Rəbb, görməyiblər.
– Əgər onu görsəydilər, nə edərdilər?
– Səndən aman diləyib yaxınlığını istəyərdilər.
– Niyə Məndən aman diləyirlər?
– Cəhənnəmindən ötrü, ya Rəbbi.
– Yaxşı, onlar Cəhənnəmi görüblər?
– Xeyr, görməyiblər.
– Görsəydilər, nə edərdilər?
– Əfvinə nail olmağa çalışardılar.
(Bu mükalimədən) sonra hər şeyin sahibi olan Allah (c.c.) belə fərman edir: “Mən onları bağışladım. Dilədiklərini verdim. Aman dilədikləri məsələdə də onları himayəmə götürdüm”.
Bundan sonra mələklər öyrənmək niyyəti ilə sual verirlər:
– Ya Rəbbi, içi-çölü günahlarla dolu filankəs də onların arasında idi ki, məqsədi zikr əhlinə qatılmaq deyildi, oradan keçərkən elə-belə gəlmişdi.
Allah hikmətini belə izah edir: “Mən o adamı da bağışladım. Çünki onlar elə bir topluluqdur ki, onların arasında olan qismətsiz və bədbəxt olmaz”. [Müslim, Zikr 25]
İzah: Zikr deyiləndə Allahı sadəcə təsbehlə zikr etmək başa düşülməməlidir. Uluhiyyət və Rububiyyətə aid məsələlərin müzakirə edildiyi, qulluq yolunda dərin təfəkkürə baş vurulduğu və daim belə məsələlərin danışıldığı və zikr, fikir və təfəkkürün birlikdə edildiyi yerlərin hər biri öz-özlüyündə zikr məclisidir.
عَنْ أَب۪ي سَع۪يدٍ الْخُدْرِيِّ قَالَ: خَرَجَ مُعَاوِيَةُ عَلٰى حَلْقَةٍ فِي الْمَسْجِدِ فَقَالَ: مَا أَجْلَسَكُمْ؟ قَالُوا: جَلَسْنَا نَذْكُرُ اللّٰهَ. قَالَ: اۤللّٰهِ مَا أَجْلَسَكُمْ إِلَّا ذَاكَ؟ قَالُوا: مَا أَجْلَسَنَا إِلَّا ذَاكَ، قَالَ: أَمَا إِنّ۪ي لَمْ أَسْتَحْلِفْكُمْ تُهْمَةً لَكُمْ وَمَا كَانَ أَحَدٌ بِمَنْزِلَت۪ي مِنْ رَسُولِ اللّٰهِ أَقَلَّ عَنْهُ حَد۪يثًا مِنِّي: إِنَّ رَسُولَ اللّٰهِ خَرَجَ عَلٰى حَلْقَةٍ مِنْ أَصْحَابِهِ فَقَالَ: « مَا أَجْلَسَكُمْ ؟ » قَالُوا: جَلَسْنَا نَذْكُرُ اللّٰهَ وَنَحْمَدُهُ عَلٰى مَاهَدَانَا لِلْإِسْلَامِ وَمَنَّ بِهِ عَلَيْنَا. قَالَ: « اۤللّٰهِ مَا أَجْلَسَكُمْ إِلَّا ذَاكَ؟ قَالُوا: وَاللّٰهِ مَا أَجْلَسَنَا إِلَّا ذَاكَ. قَالَ: «أَمَا إِنّ۪ي لَمْ أَسْتَحْلِفْكُمْ تُهْمَةً لَكُمْ وَلٰكِنَّهُ أَتَان۪ي جِبْر۪يلُ فَأَخْبَرَن۪ي أَنَّ اللّٰهَ يُبَاه۪ي بِكُمُ الْمَلَائِكَةَ»
Əbu Səid əl-Xudri (r.a.) nəql edir:
“Müaviyə (r.a.) məsciddə halqa qurub oturan bir camaatın yanına gəldi və: “Niyə burada oturmusunuz?” – deyə soruşdu. Onlar: “Allahı anmaq üçün,” – dedilər. O: “Allah xatirinə, oturmaqda əsl məqsədinizin Allahı zikr etmək olduğuna and içə bilərsiniz?” – dedi. Onlar: “Bəli, yalnız bu məqsədlə oturmuşuq,” – deyə cavab verdilər. Bundan sonra Müaviyə (r.a.): “Mən sizə məzəmmət etmək niyyəti ilə və ya sizdən şübhələndiyim üçün and içməyinizi istəmirdim. (Sizin bu zikriniz mənə bir şeyi xatırlatdı). Elə bir adam yoxdur ki, Allah Rəsuluna (s.ə.s.) mənim qədər yaxın olsun, amma məndən az hədis rəvayət etsin. Bir gün Allah Rəsulu (s.ə.s.) halqa şəkilində oturan əshabının yanına gəlib: “Niyə bir yerə toplaşmısınız?” – deyə soruşdu. Onlar: “Allahı zikr etmək, qəlb qapılarımızı İslama açıb bizi hidayətə gətirən və onunla bizə böyük lüftlər verən Allaha həmd etmək üçün,” – deyə cavab verdilər. Cavab Allah Rəsulunun xoşuna gəldi və: “Allah xatirinə, ancaq bu məqsədlə oturduğunuza and içə bilərsiniz?” – dedi. Onlar: “Allah and olsun ki, yalnız bu məqsədlə oturmuşuq,” – deyə and içdilər. Rəsulullah belə buyurdu: “Düzü, mən sizə məzəmmət etmək niyyəti ilə və ya sizdən şübhələndiyim üçün and içməyinizi istəməmişdim. Ancaq buna əmin olmağınızı istəmişdim. Cəbrail (ə.s.) yanıma gəldi və Allahın (c.c.) mələklərin yanında sizinlə iftixar etdiyini bildirdi”. [Müslim, Zikr 40]