وَمَا مِنْ دَابَّةٍ فِي الْأَرْضِ إلَّا عَلَى اللّٰهِ رِزْقُهَا
Yer üzündə yaşayan elə bir canlı yoxdur ki, Allah onun ruzisini verməsin. {“Hud” surəsi, 11/6}
وَمَا خَلَقْتُ الْجِنَ وَالْإِنْسَ إلَّا لِيَعْبُدُونِ * مَا أُر۪يدُ مِنْهُمْ مِنْ رِزْقٍ وَمَا أُر۪يدُ أَنْ يُطْعِمُونِ
Mən cinləri və insanları yalnız Mənə ibadət etmək üçün yaratdım! Mən onlardan ruzi istəmirəm. Mən onlardan Məni (ehtiyacı olan bəndələrimi) yedirtməyi də istəmirəm! {“Zariyat” surəsi, 51/56-57}
لِلْفُقَرَاءِ الَّذ۪ينَ أُحْصِرُوا ف۪ي سَب۪يلِ اللّٰهِ لَا يَسْتَط۪يعُونَ ضَرْبًا فِي الْأَرْضِ يَحْسَبُهُمُ الْجَاهِلُ أَغْنِيَاءَ مِنَ التَّعَفُّفِ تَعْرِفُهُمْ بِس۪يمَاهُمْ لَا يَسْأَلُونَ النَّاسَ إلْحَافًا
Bu yardımlar Allah yolunda canından keçərək (dolanmaq, ruzi qazanmaq üçün) yer üzündə hərəkət edə bilməyən (və ya buna imkanı olmayan) yoxsullar üçündür. Belə şəxslər həyalı olub dilənçilikdən çəkindiklərinə görə onların halını bilməyənlər onları dövlətli hesab edirlər. (Ya Rəsulum!) Sən isə onları üzlərindən tanıyırsan. Onlar heç kəsdən israrla bir şey istəməzlər. {“Bəqərə” surəsi, 2/273}
وَالَّذ۪ينَ إذَا أَنْفَقُوا لَمْ يُسْرِفُوا وَلَمْ يَقْتُرُوا وَكاَنَ بَيْنَ ذٰلِكَ قَوَامًا
Onlar (mallarını) xərclədikdə nə israfçılıq, nə də xəsislik edər, bu ikisinin arasında orta bir yol tutarlar. {“Furqan” surəsi, 25/67}
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ عَنِ النَّبِيِّ قَالَ: «لَيْسَ الْغِنٰى عَنْ كَثْرَةِ الْعَرَضِ، وَلَكِنَّ الْغِنٰى غِنَى النَّفْسِ»
Əbu Hureyrə (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql etmişdir:
“Həqiqi zənginlik çoxlu sərvətə sahib olmaq deyil, qənaətcil olub gözütox yaşamaqdır”. [Buxari, Riqaq 15; Müslim, Zəkat 130]
عَنْ حَك۪يمِ بْنِ حِزَامٍ قَالَ: سَأَلْتُ رَسُولَ اللّٰهِ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ سَأَلْتُهُ فَأَعْطَانِي، ثُمَّ قَالَ: «يَا حَك۪يمُ، إِنَّ هٰذَا الْمَالَ خَضِرٌ حُلْوٌ، فَمَنْ أَخَذَهُ بِسَخَاوَةِ نَفْسٍ بُورِكَ لَهُ فِيهِ، وَمَنْ أَخَذَهُ بِإِشْرَافِ نَفْسٍ لَمْ يُبَارَكْ لَهُ فِيهِ، وَكَانَ كَالَّذ۪ي يَأْكُلُ وَلَا يَشْبَعُ، وَالْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلٰى»
قَالَ حَكيمٌ فَقُلْتُ: يَا رَسُولَ اللّٰهِ وَالَّذ۪ي بَعَثَكَ بِالْحَقِّ لَا أَرْزَأُ أَحَدًا بَعْدَكَ شَيْئًا حَتّٰى أُفَارِقَ الدُّنْيَا، فَكَانَ أَبُو بَكْرٍ يَدْعُو حَك۪يمًا لِيُعْطِيَهُ الْعَطَاءَ، فَيَأْبٰى أَنْ يَقْبَلَ مِنْهُ شَيْئًا. ثُمَّ إِنَّ عُمَرَ دَعَاهُ لِيُعْطِيَهُ، فَأَبٰى أَنْ يَقْبَلَهُ. فَقَالَ: يَا مَعْشَرَ الْمُسْلِم۪ينَ، أُشْهِدُكُمْ عَلٰى حَك۪يمٍ أَنّ۪ي أَعْرِضُ عَلَيْهِ حَقَّهُ الَّذ۪ي قَسَمَهُ اللّٰهُ لَهُ ف۪ي هٰذَا الْفَيْءِ، فَيَأْبٰى أَنْ يَأْخُذَهُ. فَلَمْ يَرْزَأْ حَك۪يمٌ أَحَدًا مِنَ النَّاسِ بَعْدَ النَّبِيِّ حَتّٰى تُوُفِّيَ.
Hakim ibn Hizam (r.a.) nəql edir:
“Allah Rəsulundan (s.ə.s.) mal (bir şey, əşya və s.) istədim, verdi. Bir daha istədim, yenə verdi. Təkrar istədim, yenə əliboş qaytarmadı. Sonra mənə belə buyurdu: “Hakim, bu dünya malı var ha, cazibədardır, şirindir. Kim onu qəlbən deyil, kəsbən (işləyib qazanmaqla) əldə edərsə, həmin malda bərəkət görər. Kim də hərislik və acgözlüklə əldə edərsə, onda bərəkət olmaz. Belə insanlar acgöz, gözüdoymaz olurlar. Üstdəki əl (verən əl) aşağıdakı əldən (alan əldən) daha xeyirlidir”. Bu nəsihətdən sonra mən: “Ya Rəsulallah! Səni haqq din ilə göndərən Allaha and olsun ki, bundan sonra ömrüm boyu Səndən başqa heç kimdən bir şey almayacağam,” – dedim”.
Aradan illər keçdi və bir gün xəlifə Həzrəti Əbu Bəkir Hakimi qənimət malından pay vermək üçün hüzuruna çağırdı. Lakin Hakim ona yaxın durmadı. Yenə bir müddət sonra xəlifə Həzrəti Ömər ona bir şey vermək istədi. Hakim yenə qəbul etmədi. Hətta Həzrəti Ömər (r.a.): “Ey müsəlmanlar! Siz Hakimin adından şahid olun. Mən qənimətdən Allahın onun üçün buyurduğu payı verirəm, lakin o almaq istəmir,” – dedi. Rəvayət edən deyir ki, həqiqətən, Hakim Allah Rəsulundan (s.ə.s.) sonra dünyadan köçənədək heç kimdən bir şey almadı”. [Buxari, Vəsaya 9, Riqaq 7; Müslim, Zəkat 96]
عَنْ حَك۪يمِ بْنِ حِزَامٍ أَنَّ النَّبِيَّ قَالَ: «اَلْيَدُ الْعُلْيَا خَيْرٌ مِنَ الْيَدِ السُّفْلٰى، وَابْدَأْ بِمَنْ تَعُولُ، وَخَيْرُ الصَّدَقَةِ مَا كَانَ عَنْ ظَهْرِ غِنيً، وَمَنْ يَسْتَعْفِفْ يُعِفَّهُ اللّٰهُ، وَمَنْ يَسْتَغْنِ يُغْنِهِ اللّٰهُ»
Hakim ibn Hizam (r.a.) Peyğəmbərimizin (s.ə.s.) belə buyurduğunu nəql edir:
“Üstdəki əl (verən əl) aşağıdakı əldən (alan əldən) daha xeyirlidir. Yardım etməyə dolanışığına görə mükəlləfiyyət daşıdığın insanlardan başla. Xeyirli sədəqə ehtiyacdan artıq olan maldan verilən sədəqədir. Kim iffətli olsa (insanlardan heç nə istəməsə), Allah da onu iffətli edər (heç kimə möhtac qoymaz). Kim qənaətcil olsa, Allah da onu müstəğni* (gözü-könlü tox) edər”. [Buxari, Zəkat 18; Müslim, Zəkat 95]
عَنْ عَوْفِ بْنِ مَالِكٍ الْأَشْجَعِيِّ قَالَ: كُنَّا عِنْدَ رَسُولِ اللّٰهِ تِسَعْةً أَوْ ثَمَانِيَةً أَوْ سَبْعَةً فَقَالَ: أَلَا تُبَايِعُونَ رَسُولَ اللّٰهِ وَكُنَّا حَد۪يثيِ عَهْدٍ بِبَيْعَةٍ فَقُلْنَا: قَدْ بَايَعْنَاكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ، ثُمَّ قَالَ: «أَلَا تُبَايِعُونَ رَسُولَ اللّٰهِ؟» فَبَسَطْنَا أَيْدِيَنَا وَقُلْنَا قَدْ بَايَعْنَاكَ يَا رَسُولَ اللّٰهِ فَعَلَامَ نُبَايِعُكَ؟ قَالَ: «عَلٰى أَنْ تَعْبُدُوا اللّٰهَ وَلَا تُشْرِكُوا بِهِ شَيْئًا وَالصَّلَوَاتِ الخَمْسَ وَتُط۪يعُوا اللّٰهَ» وَأَسَرَّ كَلِمَةً خَفِيَّةً: «وَلَا تَسْأَلوُا النَّاسَ شَيْئًا» فَلَقَدْ رَأَيْتُ بَعْضَ أُولَئِكَ النَّفَرِ يَسْقُطُ سَوْطُ أَحَدِهِمْ فَمَا يَسْأَلُ أَحَدًا يُنَاوِلُهُ إِيَّاهُ
Avf ibn Malik əl-Əşcəyi (r.a.) rəvayət edir:
Biz Allah Rəsulunun (s.ə.s.) hüzurunda idik. Yeddi və ya doqquz nəfər olardıq. Bizə: “Allah Rəsuluna beyət etmirsiniz?” – buyurdu. Biz yeni beyət etdiyimizə görə: “Ya Rəsulullah! Biz sizə bir az əvvəl beyət etmişik,” – dedik. Sonra təkrar: “Allah Rəsuluna beyət etməyəcəksiniz?” – deyə soruşdu. Bu səfər əllərimizi uzadaraq: “Ya Rəsulullah! Biz sizə beyət etmişik. İndi hansı məsələlərdə beyət edəcəyik?” – deyə soruşduq. Buyurdu: “Allaha layiqincə qul olub Ona heç bir şeyi ortaq qoşmamaq, beş vaxt namazı iqamə etmək* (tədili-ərkana riayət edərək qılmaq), itaət etmək (yavaş səslə) və heç kimdən bir şey istəməmək şərti ilə beyət edəcəksiniz”. Avf ibn Malik deyir: “Vallah, bu beyətdə olanların elələrini görürdüm ki, nəinki insanlardan bir şey istəyərdi, hətta miniyinin üstündə qamçısı yerə düşsəydi, heç kimə xahiş etməz, düşüb özü götürərdi”. [Müslim, Zəkat 108]
عَنْ أَب۪ي هُرَيْرَةَ أَنَّ رَسُولَ اللّٰهِ قَالَ: «لَيْسَ الْمِسْك۪ينُ الَّذ۪ي يَطُوفُ عَلٰى النَّاسِ تَرُدُّهُ اللُّقْمَةُ وَاللُّقْمَتَانِ وَالتَّمْرَةُ وَالتَّمْرَتَانِ وَلَكِنَّ الْمِسْك۪ينَ الَّذ۪ي لَا يَجِدُ غِنًى يُغْنِيهِ وَلَا يُفْطَنُ لَهُ فَيُتَصَدَّقَ عَلَيْهِ وَلَا يَقُومُ فَيَسْأَلَ النَّاسَ»
Əbu Hureyrənin (r.a.) nəql etdiyinə görə, Allah Rəsulu (s.ə.s.) belə buyurmuşdur:
“Fəqir (yoxsul) qapı-qapı gəzib-dolaşan və bir-iki loğma və ya bir-iki xurma ilə başdan edilən insan deyil. Həqiqi fəqir halını heç kəs bilmədiyi üçün sədəqə verilməyən, ehtiyac içində olsa da, iffətinə görə başqalarına əl açmayan və camaatdan heç bir şey istəməyən insandır.” [Buxari, Zəkat 53; Müslim, Zəkat 101]